Mak – charakterystyka, właściwości zdrowotne i zastosowanie

Mak to roślina znana i wykorzystywana m.in. w celach medycznych od wielu wieków. Z niektórych gatunków maku pozyskiwano w czasach starożytnych uśmierzającą ból morfinę. Mak zyskał złą sławę ze względu na zawartość opioidów – pozyskiwane z soku makowego opium to silny narkotyk. Wyróżniamy ponad 100 gatunków maku, które różnią się m.in. pod względem koloru wytwarzanych kwiatów. Podział maku uwzględnia gatunki wysokomorfinowe, do których zalicza się mak lekarski (Papaver somniferum L.), a także gatunki niskomorfinowe, do których zaliczany jest dodawany np. do kutii lub makowca mak niebieski, mak polny i biały mak.

Mak – charakterystyka

Mak (Papaver L.) to roślina z rodziny makowatych (Papaveraceae Juss.). Występuje powszechnie w Eurazji, Afryce i Ameryce Północnej. Większość gatunków rośnie na półkuli północnej, a tylko jeden gatunek maku naturalnie występuje w Afryce.

Mak jest rośliną oleistą – tłoczony na zimno olej makowy pomaga m.in. obniżyć poziom złego cholesterolu. W zależności od gatunku mak jest rośliną jednoroczną, dwuletnią lub wieloletnią byliną. Gatunki maku, które najczęściej spotykane są w Polsce to np.:

• mak alpejski (Papaver alpinum L.),
• mak piaskowy (Papaver argemone L.),
• mak polny (Papaver rhoeas L.),
• mak wątpliwy (Papaver dubium L.),
• mak wschodni (Papaver orientale L.).

Większość osób kojarzy mak z rosnącymi na łąkach i nieużytkach czerwonymi kwiatami oraz smacznymi ciastami i innymi potrawami. Mak znajduje jednak szerokie zastosowanie w medycynie ludowej i jest wykorzystywany do produkcji leków. Mak lekarski nie może być uprawiany bez zezwolenia! Osoby chcące uprawiać mak wysokomorfinowy, który stosowany jest jako surowiec do produkcji leków, muszą uzyskać zezwolenie oraz zadbać o właściwe zabezpieczenie uprawy przed dostępem osób postronnych, do czego zobowiązuje ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii.

Chcąc cieszyć oko pięknym wyglądem kwiatów maku, trzeba wybrać odpowiednią odmianę. W przydomowym ogrodzie może być uprawiany jedynie mak niskomorfinowy, z którego nie jest pozyskiwane opium. Wiele gatunków ozdobnych maku znajdziemy w sklepach ogrodniczych. Mak wytwarza nie tylko czerwone, ale także m.in. pomarańczowe, różowe, fioletowe i białe kwiaty, nie ma wielkich wymagań glebowych i stanowi piękną ozdobę otoczenia.

Wartości odżywcze i zastosowanie maku

Mak znajduje zastosowanie w medycynie naturalnej, ziołolecznictwie, kosmetyce, a także piekarnictwie i cukiernictwie. W przemyśle farmaceutycznym stosowany jest mak lekarski. W ziołolecznictwie znajduje zastosowanie mak polny, którego makówki zawierają niewielkie ilości mleczka i substancji odurzających. W celu poprawy zdrowia stosowane są zarówno nasiona maku, jak i jego kwiaty.

Nasiona maku ze względu na wysoką zawartość błonnika pokarmowego są stosowane w celu poprawy funkcjonowania układu pokarmowego.

Nasiona maku zawierają również, nienasycone kwasy tłuszczowe, witaminy i sole mineralne m.in.: kwas linolowy, witaminy z grupy B, witaminę C i E, kwas foliowy, wapń, żelazo, magnez, potas, fosfor, cynk.

W stosowanych w celach leczniczych kwiatach maku znajdują się aktywne biologicznie związki np. alkaloidy, antocyjany, kwasy organiczne, naturalne antyoksydanty, fitosterole oraz związki śluzowe.

Z suszonych płatków kwiatu maku, które powinny być przechowywane w chłodnym i ciemnym miejscu, przygotowuje się napary i odwary. Są one stosowane m.in.:

• na stany zapalne błon śluzowych i skóry – napar z kwiatów maku stosowany jest pomocniczo w przypadku np. zmian łuszczycowych,
• na infekcje górnych dróg oddechowych – napar z maku łagodzi stany zapalne dróg oddechowych, nawilża i chroni błony śluzowe, hamując suchy kaszel oraz działa wykrztuśnie, rozrzedzając zalegającą w oskrzelach wydzielinę.

Napar z kwiatów maku ma także delikatne działanie nasenne i uspokajające.

Mak – zastosowanie w kuchni

Mak niebieski i mak biały stosowane są m.in. w cukiernictwie i piekarnictwie. Mak stanowi ważny składnik dań wigilijnych. Zgodnie z dawnymi wierzeniami spożywanie potraw z makiem podczas kolacji wigilijnej ma zapewnić m.in. dostatek.

Mak niebieski stosowany jest znacznie częściej niż mak biały, który większość osób kojarzy z nadzieniem rogali świętomarcińskich.

Mak niebieski służy do posypywania chleba, bułek oraz półsłodkich wypieków np. rogali z marmoladą. Stosowany jest także do ciast np. makowca i sernika z makiem (aromat maku doskonale komponuje się z bakaliami), kutii, klusek z makiem i innych dań, które m.in. królują na wigilijnym stole. Nasiona maku można także dodawać do innych potraw np. sałatek, wzbogacając je cenną porcją błonnika pokarmowego.